Krwawy Poniedziałek 4 IX 1939. Niemiecka zbrodnia wojenna na mieszkańcach Częstochowy

Już dziś, w środę 21 lutego o godz. 18.00 w Przystanku Historia Centrum Edukacyjnego IPN im. gen. Janusza Gąsiorowskiego w Częstochowie odbędzie się wykład Adama Kurusa, historyka OBEN IPN Katowice, nt. „Krwawy Poniedziałek 4 IX 1939. Niemiecka zbrodnia wojenna na mieszkańcach Częstochowy”.

Poniedziałek 4 września 1939 r. to w dziejach Częstochowy data wyjątkowo tragiczna, a jednocześnie wciąż zbyt mało znana wśród ogółu społeczeństwa. Dzień po zajęciu Częstochowy – ówcześnie blisko 140-tysięcznego miasta – przez oddziały niemieckiej 46 Dywizji Piechoty dowodzonej przez gen. mjr. Paula von Hase, doszło na jej ulicach do chaotycznej strzelaniny, w wyniku której poległo 9 niemieckich żołnierzy (w tym dwóch oficerów), a 14 zostało rannych. Przyczyny tego incydentu do dzisiaj nie są jednoznacznie wyjaśnione. W odwecie żołnierze Wehrmachtu rozpoczęli masowe „aresztowania” przypadkowych osób, które zatrzymywano na ulicach lub wyciągano siłą z mieszkań i bram kamienic. Wśród nich byli nie tylko mieszkańcy Częstochowy, ale także uciekinierzy z podczęstochowskich miejscowości. Formowane kolumny zakładników prowadzono ulicami m.in. na centralne place miasta, do opuszczonych koszar Wojska Polskiego, na teren szkół, a także do częstochowskiej archikatedry. Tylko na samym pl. Pierackiego (obecnie pl. Biegańskiego) Niemcy zgromadzili około 10.000 osób. Jednocześnie w wielu miejscach rozpoczęły się egzekucje, których dokonywali żołnierze Wehrmachtu pod błahymi pretekstami, a ich ofiarami padali mężczyźni, kobiety, a nawet dzieci. Bezbronnych cywilów Niemcy mordowali pojedynczymi strzałami w tył głowy, seriami broni maszynowej, granatami oraz bagnetami. Głównymi miejscami egzekucji były obecne place Biegańskiego i Daszyńskiego, plac przed archikatedrą oraz ulice Starego Miasta, a jako masowe groby w wielu przypadkach posłużyły głębokie rowy przeciwlotnicze. Dokładna liczba ofiar nie jest znana. Ówczesne władze miasta liczbę tę określiły na 671 pomordowanych oraz setki rannych. W wyniku ekshumacji przeprowadzonych za zgodą Niemców w 1940 roku, z różnych miejsc pochówku wydobyto zwłoki 227 osób; w 2019 r. odnaleziono w czasie prac remontowych przed częstochowską archikatedrą szczątki kolejnych 13, co łącznie daje liczbę 240 ofiar, w tym 22 obywateli polskich pochodzenia żydowskiego. Szczątków wielu ofiar nigdy nie odnaleziono, a wiele miejsc, gdzie miały się znajdować groby – nigdy nie ekshumowano.

Wydarzenia, które przeszły do polskiej historii jako częstochowski „Krwawy Poniedziałek”, stanowią jedną z największych niemieckich zbrodni wojennych dokonanych na polskich cywilach we wrześniu 1939 r.

Jaka była geneza tej nie mającej usprawiedliwienia zbrodni wojennej, o której nawet w samej Częstochowie mówi się zbyt rzadko? Jaka była sytuacja w przededniu tych dramatycznych wydarzeń i jak rzeczywiście wyglądało wkroczenie Wehrmachtu do miasta? Jaka była przyczyna i jakie jednostki niemieckie odpowiadają za dokonanie zbrodni? Jakie wydarzenie położyło kres egzekucjom na ulicach miasta i jaka była w tym rola lotników polskiej Brygady Bombowej? O tym oraz m.in. o przebiegu prac ekshumacyjnych ofiar w 1940 i 2019 r. dowiedzą się uczestnicy wykładu w środę 21 lutego w Przystanku Historia w Częstochowie.

Wszystkie zagadnienia przedstawione zostaną w świetle najnowszych badań, a całość tradycyjnie zostanie zobrazowana bogatą dokumentacją archiwalną oraz licznymi fotografiami obrazującymi wydarzenia „Krwawego Poniedziałku" w Częstochowie, w wielu przypadkach nigdy wcześniej nie publikowanymi.

Spotkanie stanowić będzie 21. z cyklu wykładów: „II wojna światowa w regionie częstochowskim. Nowe fakty, nieznani bohaterowie, zapomniane epizody”.

Wstęp wolny!